2014 ROK 100 – tej Rocznicy 1. Wojny Światowej

 Dziewięćset czternasty roczek

cały krwią zalany;

Który chłopiec zgrabniejszy,

do wojska oddany.

Hej, w tym roku ponad Polską,

zeszło słońce krwawo

Znów Ojczyzna woła na nas,

dalej chłopcy żwawo!

Nie płacz matko, nie płacz dziewczę,

Nic nam się nie stało;

Pobijemy wrogów przemoc

I wrócimy cało.

(Rok 1914 – pieśń Legionu Hallera)

Z okazji przypadającej  100 rocznicy wybuchu 1. wojny światowej zawiązał się na terenie województw pomorskich Obywatelski Zespół ds. upamiętnienia tragizmu i etosu tej wojny.

Zespół ten i wspierające go organizację oraz osoby prywatne postawił przed sobą cel zorganizowania szeregu działań o charakterze patriotycznym i modlitewnym w tym m.in. takich za pomocą, których upowszechniana będzie historia tej wojny, której batalie w miały miejsce na obszarze naszego kraju. Stąd także pragnie się pochylić się nad tragizmem zniszczeń materialnych i ludzkich ofiar życia.

Ślady tej wojny pozostały do dnia dzisiejszego w pamięci wielu rodzin, których członkowie polegli na jej frontach. Tą pamięć np. na Pomorzu i Kaszubach przywołują groby na cmentarzach jenieckich w Czersku, Tucholi, Bytowie, Czarnym, Stargardzie szczecińskim i Gdańsku a także na innych nekropoliach z tego okresu rozsianych na obszarze Wielkiego Pomorza.

Wykorzystując tą rocznice pragniemy, jako członkowie tego Zespołu wyczulić samorządy lokalne, administracje kościelne i parafialne oraz lokalne społeczności do opieki nad pozostałymi po tej wojnie pamiątkami – zwłaszcza nad w/w cmentarzami a także tablicami i obeliskami pamięci.

Wśród tych symboli i zdarzeń tamtego okresu pragniemy w sposób szczególny uhonorować wszystkie te, co noszą znamiona narodowo – polskie, bowiem wojna ta w sposób pośredni, ale jakże znaczny, przyczyniła się do odzyskania  przez naszą Ojczyznę państwowości. Kwestie te podnosimy w preambule niżej publikowanego programu ideowo – organizacyjnego pracy Zespołu.

Na szczególne upamiętnienie ze względów narodowo-polskich zasługuje bohaterski wysiłek dowódców i żołnierzy na rzecz utworzenia w okresie trwania tej wojny, różnych struktur polskich organizacji polityczno – społecznych oraz militarno – wojskowych, w których szeregach wywalczyli Polskę.

Za poetą możemy śmiało i dumnie powtórzyć, że „Z trudu Waszego (żołnierskiego) i znoju – Polska powstała by żyć”.

Mając na uwadze doniosłość tej rocznicy i stawianych przez nią wyzwań wychowawczo – patriotycznych ważnych m.in. dla procesu tożsamości narodowej i regionalnej oraz dla wychowania młodego pokolenia – zwracamy się do wybitnych – współczesnych Polaków przedstawicieli kierownictwa życia duchowego i państwowego o objęcie działalności Zespołu patronatem. Prośbę tą kierujemy do JE ks. Bp Ryszarda Kasyny – Ordynariusza Diecezji Pelplińskiej, Jana Wyrowińskiego Wicemarszałka Senatu RP, Tomasza Siemoniaka Ministra Obrony Narodowej, Jana  Stanisława Ciechanowskiego Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Andrzeja Kunerta Sekretarza Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

O powołaniu Zespołu i jego zadaniach  informujemy również władze państwowe i samorządowe województw pomorskich a także hierarchów diecezji z obszaru Wielkiego Pomorza.

/tz/

*     *     *

Pomorsko-Kaszubski Zespół Obywatelski Upamiętnienia 100. Rocznicy Wybuchu Pierwszej Wojny Światowej

Preambuła

Sto lat temu w 1914 roku rozpoczęła się pierwsza wojna światowa. W jej wyniku Europa pogrążyła, się w niewyobrażalnej katastrofie bezsensownego zagrożenia życia ludzkiego i zniszczeń materialnych. Z jej wybuchem zniszczony został ustalony 1871 roku po zakończonej wojnie prusko – francuskiej pokój, który niemal zaprowadził na okres pół wieku stabilizację międzynarodową i zgodę.   W 1914 roku na powrót ambicje osobiste panujących oraz prowadzona przez nich polityka zaborcza, nadmiar pewności siebie oraz brak poczucia rzeczywistości doprowadziła po konflikcie „bałkańskim” do wybuchu kolejnej wojny, która swym rozmiarem przekształciła się w wojnę światową (wielką). Już podczas jej trwania rozsypał się panujący Europie porządek rzeczy zwłaszcza porządek ustrojowy, polityczny, społeczny a także państwowy. To ówcześni władcy – cesarze trzech europejskich mocarstw w imię swoich nacjonalistycznych racji i prestiżu, doprowadzili do tej wojny, którą możemy nazwać europejską wojna domową.

Różne są dzisiaj opinie i jej oceny historyczne, w tym zwłaszcza te wskazujące na winnych za jej wybuch. Np. australijski historyk Christopher Clark w swej kontrowersyjnej książce – The lunatycy – stawia tezę, że za jej wybuch nie ponosi odpowiedzialność wyłącznie Cesarstwo Niemieckie. Profesor Clark wskazuje, w odróżnieniu od wielu innych historyków, że za jej wywołanie i skutki, odpowiedzialność ponoszą wszystkie biorące w niej udział podmioty. Pozostawmy ten spór, „kto był jej winien i kto pierwszy zaczął ” do rozstrzygnięcia historykom.

Dla nas tworzących ten Kaszubsko Pomorski Zespół Obywatelski, ds. Upamiętnienia tej wojny – zresztą tak, jak dla wszystkich Polaków ważne są jej tragiczne skutki w postaci ogromnych zniszczeń materialnych, upadku gospodarki i dewastacji krajobrazu. Wojna ta, która w swej istocie nie toczyła się o Polskę, przebiegała na jej terytorium, stąd straty, jakie na powyżej wymienionych obszarach ponieśliśmy były na tyle znaczne, że np. dla porównania przewyższały swym rozmiarem, te, które ponieśliśmy w okresie 2. wojny światowej

 Po za tymi materialnymi jej aspektami zniszczeń, wojna ta spowodowała wielosettysięczne powołania Polaków z różnych Zaborów w szeregi walczących ze sobą przeciwnych armii.

W sumie do wojsk państw zaborczych wcielono 3, 4 mln Polaków spośród nich 1, 4 mln trafiło do armii austriackiej; 1, 2 mln do armii rosyjskiej i 800 tys. do armii niemieckiej. („Zarys dziejów Polski”, pod red. J. Tazbira)

Największym dramatem dla Polaków wcielonych do armii zaborczych były nieuniknione indywidualne starcia bratobójcze, o czym przejmująco mówi wiersz Edwarda Słońskiego z 1916 r. pt. „Ta, co nie zginęła…”:

„Rozdzielił nas, mój bracie

Zły los i trzyma straż-

W dwóch wrogich sobie szańcach

 Patrzymy śmierci w twarz.

W okopach pełnych jęku,

Wsłuchani w armat huk,

 Stoimy na wprost siebie-

 Ja wróg twój,

Ty mój wróg!”.

 

Także do podobnych dramatycznych sytuacji dochodziło na terenie obozów jenieckich, kiedy to osadzeni w nich jeńcy – żołnierze armii rosyjskiej byli narodowości polskiej a ich strażnikami także Polacy – służący, jako wachmani w armii niemieckiej.

Według prof. Mieczysława Wrzoska autora „Historii oręża polskiego 1795-1939” w czasie I wojny światowej poległo, zmarło lub zaginęło bez wieści około 530 tys. Polaków służących w armiach państw zaborczych:, ponad 220 tys. w armii austro-węgierskiej, około 200 tys. w armii rosyjskiej i ponad 110 tys. w armii niemieckiej. Z kolei np. prof. Tomasz Nałęcz, współautor książki „Polski wiek XX. Dwudziestolecie” ocenia ich liczbę na 385 tys.

Nie mniej każda z tych wielkość liczb, oddaje tragizm i niszczycielską siłę tej wojny, pokazuje ilu naszych ojców, czy dziadków oddało swoje życie w tej wojnie.

Ważnymi zagadnieniami dla nas, członków Zespołu i wspierających nas przyjaciół, które zamierzamy podjąć będą dla nas Polaków ważne kwestie, które tworzyły klimat i realne szanse na działania prowadzące do odzyskania państwowości.

To żołnierze – Polacy z walczących przeciwko sobie armii, utworzyli w jej szeregach „legalnie” jak i konspiracyjnie zalążki przyszłego Wojska Polskiego. Nasamprzód powstały nieliczne oddziały wojskowe Legionów Polskich, którym początek dała Pierwsza Kompania Kadrowa utworzona 3 sierpnia 1914 roku w Krakowie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego a dalej w kolejności I i II Brygada Legionów.

Pod koniec 1. wojny w 1918 roku wybucha Powstanie Wielkopolskie, podczas którego sformowała się Armia Wielkopolska, która przyczyniła się do jego zwycięstwa. Ta powstaniowa wiktoria walnie przyczyniła się do odrodzenia naszej państwowości. Była ona przykładem dla sąsiadującego z Wielkopolską Śląska, gdzie też zwyciężył odrodzony Duch Polski. Także dzięki wielkopolskiemu zwycięstwu otworzona została „droga” dla przemarszu z Francji do Polski utworzonej tam Błękitnej Dywizji generała Józefa Hallera, która wzięła udział w wielkiej ofensywie przywracania Polsce Kaszub, Pomorza i dostępu do Bałtyku.

To w okresie tej wojny wśród Polaków w tym Pomorzan uaktywniły się bezpośrednie działania narodowowyzwoleńcze, które dały podwaliny dla odradzających się także na ziemi pomorskiej struktur państwowości polskiej. Jej początkowe formację stanowiły: Sejm Dzielnicowy dla zaboru pruskiego, Naczelna Rady Ludowa i jej Komisariat, lokalne Komitety Obywatelskie, drużyny Związku Strzeleckiego i oddziały POW.

W ten wachlarz patriotycznych spraw wpisują się także lokalne działania np. takie, jakie miały miejsce na terenie Czerska a mianowicie strajk szkolny, czy 2 dniowe Powstanie Czerskie, wsparte działaniami oddziału partyzanckiego Braci Gnacińskich. Ponadto była to także – w miarę możliwości – pomoc udzielana jeńcom wojennych, osadzonych w pruskim obozie znajdującym się w Czersku. Wspomnieć także należy o rozpoczętej w 1914/15 roku nie tylko z pobudek religijnych, ale także z patriotycznych – przez ks. proboszcza Józefa Szydzika budowa Kalwarii Wielewskiej i dokończenie jej przez ks. ppłk Józefa Wryczę, uczestnika 1. Wojny światowej, kapelana w armii gen. Józefa Hallera, działacza narodowego na rzecz odrodzenia Rzeczypospolitej, a w okresie 2.wojny światowej, czołowego kaszubskiego konspiratora i bojownika o odzyskanie wolności. W tym okupacyjnym okresie, był on przywódcą – prezesem Rady Naczelnej Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”.

 Nie mniej istotne dla prac Zespołu będą kwestie związane z losem człowieka, zwłaszcza z losem żołnierzy bez względu na ich przynależność narodową i religie oraz bez względu na ich przynależność armijną i hierarchie służbową. Pragniemy pochylić się nad ich śmiercią, jakiej doświadczyli w walce, jak i nad gehenną ich losów w jenieckich obozach. Chcemy przywrócić o nich często bezimienną pamięć, która dzisiaj jest, jak oni zagrzebana w zaniedbanych miejsca ich pochówku w obcej dla nich ziemi – bo z dala od ich rodzinnej ziemi. Chcemy uszanować niedole ich życia za drutami obozów jenieckich i przymusowej pracy. Pochylić się nad ich cierpieniem, nad ich nieludzkim upodleniem, nad bólem głodu i zabójczych epidemii.

Dzisiaj świadectwem tych wojennych – frontowych i obozowych losów są licznie rozsiane na Pomorzu wielokrotnie zaniedbane cmentarze wojenne i inne znaki pamięci stojące w wielu naszych miastach i wsiach a wśród nich są okolicznościowe obeliski z wyrytymi na nich nazwiskami mieszkańców tych miejscowości poległych na frontach tej wojny.

 Zespół

Został on powołany w roku 95-lecia zakończenia Wielkiej Wojny, a także by uczcić 100. rocznicę jej rozpoczęcia. Powstał on w Borowym Młynie na Kaszubach i przybrał nazwę:

„ Pomorsko – Kaszubski Zespół Obywatelski Upamiętnienia 100. Rocznicy Wybuchu Pierwszej Wojny Światowej

( Pełczyce – Drawno – Kalisz Pomorski. – Czarne – Konarzyny – Karsin -Wiele – Borowy Młyn – Tuchola – Czersk)”.

Działalność Zespołu została zainaugurowano 6 czerwca 2013 r. spotkaniem rocznicowo-modlitewnym na cmentarzu jeńców wojennych – żołnierzy I wojny światowej w Czersku. a także w tym okresie inauguracyjnym Zarząd Fundacji Naji Gochë 17 lipca 2013 r. lipcu 2013 r. wystąpił do Wojewody Pomorskiego – Przewodniczącego Pomorskiego Wojewódzkiego Komitet Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa – z wnioskiem o uregulowanie kwestii własnościowej (obecnie w posiadaniu prywatnym) terenu cmentarza Jeńców Wojennych w Czersku.

Nie mniej geneza powstania Zespołu na swoje odniesienia do indywidualnych działań p. Marka Piechowskiego z Kościerzyny, który pod zawołaniem Pragnącym Pokoju prowadzi od paru lat akcję na rzecz zachowania pamięci o Cmentarzu Jenieckim w Czersku a także do wypracowanych wniosków na VI Spotkaniach na Zaborach i Gochach, zorganizowanych przez Fundacje Naji Gochë w 2012 roku w Swornychgaciach oraz do działań w tym zakresie, prowadzonych od lat na terenie Pomorza Zachodniego w tym w Bytowie i Czarnym przez ppłk rez. Andrzeja Szutowicza i członków Stowarzyszenia Saperów Polskich – Koła w Drawnie.

Inicjatywy w tym względzie miały również miejsce i nadal są żywe na terenie parafii i sołectwa Borowy Młyn na Gochach.

Formuła organizacyjna Zespołu jest otwarta stąd mogą przystąpić i włączyć się do realizacji jego programu wszyscy, co chcą ocalić od zapomnienia zmagania lat 1914 – 1918, czyli ową „ kłótnię w rodzinie, co pochłonęła miliony ofiar”, która oprócz nieszczęść otworzyła Polsce drzwi do narodowej wolności.

I. Zespół został zawiązany przez:

Stowarzyszenie – Izba Historyczna Pełczyce (Gerard Sopiński)

Stowarzyszenie Choszczno plus – Operacja Kultura (Robert Marciniak),

Koło Nr 21 Stowarzyszenia Saperów Polskich Drawno (Zdzisław Walaszczyk) Stowarzyszenie „Bastion Tradycji” Kalisz Pomorski.(Krzysztof Ignaszewski)

Hotel – Park „Reduta Napoleona” Mirosławiec – Łowicz Wałecki (Radovan Protić)

TV Czarne (Ireneusz Czerniawski),

Bractwo Kurkowe Czarne (Tadeusz Bednarski)

Fundacja Naji Gochë Słupsk – Borowy Młyn (Zbigniew Talewski)

Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie O/. Konarzyny (Maria Rogenbuk)

Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie O. Karsin/Wiele (Zbigniew Studziński)

II. Zespół jest reprezentowany przez:

Przewodniczącego, Zbigniewa Talewskiego – prezesa Fundacji Naji Gochë

Zastępcę przewodniczącego: Radovana Prosić; Hotel –Park „Reduta Napoleona” Mirosławiec – Łowicz Wałecki

Koordynatora prac- szefa sztabu Zespołu – ppłk rezerwy Andrzeja Szutowicza z Koła Nr 21 Stowarzyszenia Saperów Polskich Drawno

Działania Zespołu organizacyjnie wspiera  

Przemysław Biesek Talewski – Wicestarosta Powiatu Chojnickiego

III. Z Zespołem współpracują:

A. Duchowni

Ks. Jan Flisikowski – proboszcz parafii św. Mikołaja w Wielu; kustosz Sanktuarium Kalwaryjskiego w Wielu?

Ks. ppłk Piotr Wszelaki proboszcz Parafii Wojskowej w Grupie

ks. mjr Szczepan Madoń – proboszcz parafii wojskowej w Wędrzynie

ks. Jarosław Biryłko – proboszcz parafii prawosławnej p.w. św. Piotra i Pawła w Stargardzie Szczecińskim

ks. Mariusz Synak – proboszcz parafii prawosławnej p.w. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Słupsku

ks. płk Bogdan Miszczyszyn – Dziekan Dekanatu Polowego dla Grekokatolików – Przemków

ks. Marek Loskot. Proboszcz parafii Ewangielicko – Augsburskiej w Bydgoszczy – kmdr kapelan Marynarki Polskiej WP

Hani Hraish Imann Meczetu Gdańskiego – Gdańsk

B. Członkowie organizacji pozarządowych

Maria Ollick prezes – Borowiackie Towarzystwo Kultury Tuchola

Wiktor Zybajło prezes – Towarzystwo Miłośników Ziemi Człuchowskiej

Warcisław Machura – Zrzeszenie Kaszubsko – Pomorskie Słupsk

Dr Krzysztof Korda – Zrzeszenie Kaszubsko – Pomorskie Oddział Kociewski – Tczew

Kazimierz Jaruszewski – prezes Chojnickiego Towarzystwa Nauk; redaktor „Zeszytów Chojnickich”

Akcja Katolicka O/Konarzyny (Maria Rogenbuk)

IV. Działania Zespołu obejmują obszar województw: zachodnio-pomorskiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego, a szczególnie gminy będące miejscem działalności organizacji wchodzących w jego skład.

V. Celem głównym działalności Zespołu jest:

1.Przywrócenie pamięci oraz popularyzacja wiedzy o ludziach i wydarzeniach z lat 1914 – 1918.

2. Oddanie czci ofiarom tej wojny, przez zorganizowanie stałej społecznej opieki nad miejscami jej upamiętniającymi, a zwłaszcza opieki ustawowej nad cmentarzami jenieckimi.

3. Upamiętnienie martyrologii ludności cywilnej z obszarów, na których trwały działania wojenne a przede wszystkim pokazanie śmiertelnego trudu żołnierzy biorących w niej udział, zwłaszcza tych, co walczyli na terenie Pomorza i wchodzili w skład: polskich formacji wojskowych, a także armii: Królestwa Serbii, Cesarstwa Rosji, Republiki Francuskiej, Królestwa Rumunii i Królestwa Włoch.

4. W rocznicowym dniu podpisania 28 czerwca w 1919 r. traktatu pokojowego kończącego wojnę, pragniemy zainicjować na terenie Wielkiego Pomorza „akcję” zapalenia zniczy – Płomyków /Iskier / Pamięci pod pomnikami i tablicami znajdujących się na terenie naszych miast i wsi oraz na cmentarzach jenieckich Aktu tego dokonają przede wszystkim członkowie Zespołu i organizacji wchodzących w jego skład a także przedstawiciele miejscowych organizacji społecznych i samorządów.

5. Odprawienie również w tym dniu tj. 28 czerwca przez księży, członków Zespołu oraz spoza jego składu – modlitw/nabożeństw ku pamięci ofiar tej wojny.

6.Przypadające w dniu 31 sierpnia (niedziela) uroczystości odpustu Matki Bożej Pocieszenia w, Wielu, które m.in. odbywać się będą w dniach 99/100 rocznicy wbudowania kamienia węgielnego pod budowę Kalwarii Wielewskiej, wzniesionej, jako votum w intencji rychłego zakończenie 1. Wojny – zamierzamy przy zgodzie i pomocy JE ks. Bp Ryszarda Kasyny – Ordynariusza Diecezji Pelplińskiej przeznaczyć cześć tego odpustowego spotkania i modlitw, przeznaczyć na spotkanie modlitewne – o charakterze ekumenicznym z udziałem hierarchów kościoła katolickiego, prawosławnego i protestanckiego oraz odpowiednio, hierarchów i duchownych Ordynariatu Wojska Polskiego.

Ta wspólna modlitwa dziękczynno – wspomnieniowa, nie tylko byłaby godną formą uczczenia ofiar tej wojny, ale także, przypomniałaby czas i intencje wzniesienia na Wielewskich Górach tegoż Sanktuarium, ku chwale Bożej a także, jako miejsca, w którym w imię miłości i braterstwa zanoszono modlitwy o jak najszybsze zakończenie Wojny oraz o rychły powrót walczących na frontach tej wojny Pomorzan – Polaków. Sanktuarium wzniesionego w imię Pokoju i w intencji szczęśliwej przyszłość dla odradzającej się w tym wojennym okresie naszej polskiej ojczyzny.

VI. Cele szczegółowe

1. Zorganizowanie na terenie działalności podmiotów ZESPOPŁU przedsięwzięć związanych z obchodami setnej rocznicy wybuchu Wielkiej Wojny:

• poświęcenie w cerkwi p.w. św. św. Piotra i Pawła w Stargardzie Szczecińskim ikony św. Jerzego w intencji żołnierzy królewskiej armii Serbii spoczywających na miejscowym cmentarzu wojennym,
• uroczystości rocznicowe na terenie cmentarzy wojennych w Gdańsku, Bytowie, Tucholi, Czersku, Czarnem, Stargardzie Szcz.,
• zorganizowanie wyjazdowych konferencji, w tym w Łowiczu Wałeckim – Mirosławcu, – „Spotkań na Gochach” w całości poświęconych problematyce I wojny,
• zorganizowanie wystaw tematycznych związanych z Wielką Wojną,
• kontynuowanie poszukiwań faktów na temat więzionych na terenie Pomorza Polaków, w tym działaczy niepodległościowych, legionistów i żołnierzy POW.
• wprowadzić na terenie działalności Zespołu do scenariuszy odbywających się 15 sierpnia uroczystości rocznicowych Wojska Polskiego, elementów upamiętniających okres 1. wojny światowej, jako okresu tworzenia się polskiej armii.

2. Weryfikacja i odszukanie pamiątek i miejsc związanych z Wielką Wojną:

• odszukanie i weryfikacja pomników oraz tablic upamiętniających poległych na frontach I wojny światowej i dedykowane innym jej wydarzeniom;
• odszukanie mogił faktycznych i symbolicznych osób zmarłych lub poległych w wyniku działań wojennych,
• przywrócenie pamięci o zlikwidowanych bądź zniszczonych lub nieistniejących na terenie działalności ZESPOŁU pamiątkach Wielkiej Wojny,
• sporządzenie ewidencji istniejących pamiątek i zgłoszenie ich do konserwatora zabytków celem objęcia nad nimi opieki konserwatorskiej.

3. Sporządzenie list żołnierzy poległych w latach 1914 – 1918:

• odszukanie nazwisk poległych mieszkańców miejscowości z terenu działalności Zespołu,
• kontynuacja poszukiwań wykazu osób zmarłych w obozach jenieckich w Czarnem, Gdańsku, Czersku, Tucholi, Bytowie.

4.Działalność medialna:

• objęcie patronatu medialnego przez TV Czarne, TV Bytów a także Choszczno plus – Operacja Kultura, oraz dwutygodnik Moje Miasto Słupsk
• wydanie okolicznościowego Biuletynu „Kawaliera”,
• wydanie poświęconego problematyce I wojny światowej kolejnego numeru „ Naji Gochë”,
• utworzenie okolicznościowych linków na stronach internetowych Izby Historycznej w Pełczycach, Fundacji Naji Gochë Słupsk – Borowy Młyn, Choszczno plus – Operacja Kultura,
• prezentacja pracy i efektów działalności Komitetu w TV Czarne i Bytów, i na stronie Stowarzyszenia Choszczno plus – Operacja Kultura oraz w gazetach lokalnych i krajowych, zwłaszcza w słupskim dwutygodniku Moje Miasto i gazecie internetowej – Gazeta Kaszubska.
• nakręcenie filmu o cmentarzu żołnierzy armii rosyjskiej w Czarnem,
• opracowanie biuletynu podsumowującego działania rocznicowe oraz ich efekty.

5. Inne formy działalności:

• doprowadzenie do uregulowania w myśl obowiązujących w tym względzie przepisów prawa i zapisów konwencji międzynarodowych kwestii własności terenu cmentarza jenieckiego w Czersku należącego jak dotąd do osoby prywatnej, na własność skarbu państwa, co pozwoli na otoczenie go należytą opieką miejscowego samorządu
• wykonanie na terenie gminy Pełczyce tablicy ku czci zmarłych w latach 1939 – 1945 Polaków – robotników przymusowych,
• kontynuacja starań o stałe i godne umiejscowienie w Kaliszu Pom. wykonanej tablicy upamiętniającej Prawd Polaków – Związku Polaków w Niemczech.
• kontynuacja przedsięwzięć na rzecz wzniesienia obelisku poświęconego polskiej Straży Granicznej na Gochach,
• kontynuacja starań o upamiętnienie postaci Józefa Piłsudskiego na Gochach,
• popularyzacja wysiłku zbrojnego królewskiej armii Serbii, zwłaszcza w okresie Wielkiej Wojny,
• opracowanie i wydanie publikacji książkowej nt. obozu Jenieckiego w Czersku.

Patronat nad pracami Zespołu

Zespół zwraca się do władz samorządowych województw, powiatów i gmin pomorskich o pomoc w realizacji zadań wynikających z niniejszego programu a zwłaszcza związanych z zainwentaryzowaniem znajdujących się na ich terenie administrowania, pamiątek po tej wojnie. (cmentarzy, mogił, pomników, obelisków okolicznościowych tablic)

Z kolei zwracamy się z gorącym apelem do Księży Proboszczów parafii katolickich i innych obrządków i wyznań, zwłaszcza parafii w Bytowie, Czarnym, Czersku, Gdańsku, Stargardzie Szczecińskim i Tucholi, na których terenie znajdują się cmentarze wojenne i znaki pamięci ofiar 1.wojny światowej – o objecie tych miejsc patronatem duchowym i modlitewnym.

O powstaniu Zespołu i jego zadaniach zawiadomimy – prosząc o wsparcie – przedstawicieli wojewódzkich władz państwowych i samorządowych oraz parlamentarzystów.

O niniejszym poinformujemy także Ordynariuszy Diecezji Pomorskich – katolickich prawosławnych i protestanckich – załączając do tej informacji nasze prośby o duchową opiekę nad działaniami w tym zakresie

Ponadto zwrócimy się z prośbą o honorowy patronat nad realizacją tych działań do wybitnych przedstawicieli centralnych urzędów państwa, parlamentu, wojska i duchowieństwa różnych wyznań.

 Zbigniew Talewski

Przewodniczący Zespołu

Prezes Fundacji Naji Gochë (opp)

Borowy Młyn 10 styczeń 2014 rok.