Z nielicznych przekazów i zapisków kronikarzy, a także ze starych rycin i obrazów, etnografowie „skompletowali” tradycyjny strój kaszubski. Do dziś nie przetrwał bowiem żaden szczegółowy opis regionalnych szat, ani też jakikolwiek oryginalny egzemplarz garderoby.
Kaszubi przestali nosić swe tradycyjne stroje sto lat temu. Dopiero po ostatniej wojnie mieszkańcy powrócili do folkloru i zaczęli odtwarzać tradycyjne ubiory, najczęściej na potrzeby zespołów ludowych. Dzisiejsze kaszubskie „kostiumy” w niemal wszystkich zakątkach regionu są do siebie podobne, a powstały podobno według wzoru dawnego stroju odświętnego.
Badacze odkryli, że dawne Kaszubki to prawdziwe strojnisie. Na przykład w XVII i XVIII w., nosiły rożne rodzaje koszul: z mankietami, wiązane kolorowymi tasiemkami, najczęściej z kryzą. Na nie wkładały obcisły, podkreślający talię gorset z aksamitu. Tradycyjnie nosiły dwie spódnice: jedną szeroką, za kolana i mocno marszczoną w pasie, zaś drugą, krótszą -na wierzchu, wiązaną z tyłu jak fartuszek. Nosiły także wiązane pod szyją chusty, a na głowę zakładały słynne kaszubskie czepce.
Było wiele rodzajów owych charakterystycznych czepków – od skromnych, płóciennych, po bogato zdobione: haftowane i obszywane jedwabiem, brokatem i tiulem. Najzamożniejsze Kaszubki zdobiły czepce haftem ze srebrnej lub złotej nici, stąd ich popularna nazwa – złotnice. Cały strój był zazwyczaj granatowo-biały z dodatkiem bordo i czerni.
Przedstawione na XVII w. obrazach, rysunkach i miedziorytach Kaszubki z okolic Gdańska były tak dobrze ubrane, że dzisiejsi polscy badacze wątpili w autentyczność tych wizerunków. Jednak ich wątpliwości rozwiał znany niemiecki kostiumolog Franz Hottenroth, który odnalazł w kronikach zapisy potwierdzające wizerunek przedstawiony przez malarzy. Między innymi wskazał on na relację włoskich podróżników sprzed dwustu lat, którzy będąc na Pomorzu pisali, że Kaszubki ubierają się z nader wyszukanym smakiem, a dzięki strojnej odzieży budzą powszechny szacunek.
Mężczyźni na Kaszubach nosili się podobnie. Na koszulę z białego płótna wkładali najczęściej niebieską lub granatową kamizelkę albo kaftan. Nosili spodnie do kolan, czasem także skórzane, zaś buty najczęściej wysokie z cholewami. Głowę Kaszubi nakrywali filcowym kapeluszem, a także – zazwyczaj zimą – śmieszną futrzaną czapą z nausznikami, opadającą na kark. Właśnie te czapki z baraniej skóry niezwykle intrygowały niegdysiejszych podróżników. Wielu kronikarzy opisy kaszubskiego stroju zaczynało więc od „dziwnej czapy” noszonej przez tutejszych chłopów.
Słowniczek kaszubskiej garderoby:
- skuerznie, skôrznie – buty
- muca – czapka, zazw. futrzana
- węps – kaftan
- buksy – spodnie
- liwk – kamizelka
- seknia – sukmana
- kitel, czitel – spódnica, suknia
- szertuch – fartuszek
- jupa, kabat – płaszcz (damski)
- wiksówki – pantofle
