Kaszubskie tradycje bożonarodzeniowe

Zwyczaj ubierania świątecznej choinki na Kaszubach pojawił się dopiero na początku XX stulecia. Choinka zastąpiła snopek żyta. Snop stawiano w kącie izby, żeby zapewnić obfite plony i dobrobyt w nadchodzącym roku. Do dziś kładzie się pod świąteczny obrus sianko, które jest pozostałością dawnego obyczaju.

Świąteczne drzewko przystrajano dopiero w wigilię. Na jego gałązkach wieszano jabłka i ciastka.

Tradycyjny, wigilijny stół na Kaszubach był skromnie zastawiony. Przeważały na nim potrawy z suszonych owoców i grzybów, fasoli, grochu, maku, kapusty, ziemniaków i ryby. Ilość potraw w przeszłości nie mogła przekroczyć dziesięciu. Resztkami wigilijnej kolacji częstowało się zwierzęta domowe. Według prastarych wierzeń, jest to jedyna noc, w której zwierzęta mówią ludzkim głosem. Nie można się jednak o tym przekonać na własne uszy, ponieważ podsłuchiwanie zwierząt w wigilijną noc przynosi pecha całej rodzinie.

W regionach Polski, które znajdowały się w przeszłości pod zaborem pruskim, zamiast tradycyjnego Mikołaja z białą brodą w czerwonym ubraniu, do dziś można spotkać Gwiazdora.

Kaszubski Gwiazdor ubrany jest w odwrócony na spodnią stronę kożuch, przewiązany w pasie słomianym sznurem. Na głowie ma myce (czapkę), na nogach skorznie (kalosze), a w ręce korbacz, czyli rózgę, ale również cipe (kosz) z łakociami dla grzecznych dzieci. Na twarzy ma maskę z cielęcej skóry nazywaną larwą.

Rzadziej spotkamy na Kaszubach Gwiazdora w uplecionym ze słomy ubraniu.

W obecnych czasach najczęstszym strojem Gwiazdora jest przyozdobiony kolorowymi wstążkami płaszcz i słomiana korona.

Zadaniem Gwiazdora jest przepytywanie dzieci ze znajomości pacierza i dowiedzenie się od rodziców, czy maluch były grzeczne. Niegrzeczne dzieci karci rózgą, a grzeczne otrzymują smakołyki z kosza.

Nie tylko Gwiazdor jest elementem bożonarodzeniowej tradycji na Kaszubach. W wigilię odwiedzają kaszubskie domy kolędnicy, nazywani Gwiazdką. Gwiazdkę tworzy wiele barwnych postaci. Prowadzący lub oprowadzacz. Ubrany jest w mundur. Często nazywany policjantem, chociaż nie musi mieć munduru policyjnego. Pilnuje dyscypliny i porządku w grupie. Wspomniany Gwiazdor, ganiący lub nagradzający dzieci. Baba z Dziadem, zwani też Strechem, którzy odgrywają krótką scenkę małżeńskiej kłótni, zakończoną zgodnym tańcem, zachęcając do pląsów również domowników. Para ma ze sobą dziecko, lalkę, noszoną przez Babę. Oboje wypraszają dary, ciasta, wędliny, flaszeczkę…

Nie może zabraknąć w gwiazdkowym orszaku śmierci z kosą, przypominającej o przemijaniu życia. Psoci i dokucza wszystkim Purtk, czyli psotny diabeł. W garnki zagląda i podkrada z nich potrawy swoim, zakończonym gwoździami dziobem bocian. Bocian jest symbolem płodności. Podczas świątecznej zabawy podszczypuje młode dziewczęta. Kominiarz sprawdza piecyki i paleniska, z których rozsypuje po izbie popiół. Jest też kozioł, niedźwiedź prowadzony przez Cygana i żołnierz jadący na drewnianym koniu, proszący o owies dla „zwierzęcia”. Gwiazdkowym harcom przygrywa muzykant na akordeonie.

Od 25 grudnia do 6 stycznia trwają „Gòdë”, w czasie których można spotkać Gwiżdże, wędrujące od domostwa do domostwa. Gwiżdże, to te same postacie, które w wigilijny wieczór kolędują pod nazwą Gwiazdka.

Kaszubskie tradycje bożonarodzeniowe i noworoczne są gwarne i wesołe. Zachęcają do zabaw całe rodziny i społeczności. Coraz częściej wracają do naszej kultury nie tylko jako element folkloru, ale żywe zwyczaje.

Autor: Ewelina, autorka blogu „kaszubszczyzna ~ kaszëbizna”