Hieronim Bosch, właśc. Hieronymus (Jeroen) Anthoniszoon van Aken Bosch (1450- 1516) narodowości niderlandzkiej, malarz i rysownik przełomu późnego gotyku i wczesnego renesansu północnego, kontynuator stylu malarskiego ostatniej generacji prymitiwów flamandzkich.
( Prymitywiści niderlandzcy (także prymitywiści flamandzcy) – grupa malarzy działających w XV i XVI wieku Niderlandach, głównie w Flandrii, Walonii oraz Barbacji. Od strony treściowej i stylistycznej, artyści korzystali z tradycji sztuki gotyckiej (przede wszystkim realizmu XV wieku) oraz bieżących prądów artystycznych z włoskim renesansem na czele)
Był jednym z najbardziej oryginalnych malarzy europejskich wszechczasów.. Ceniony był za oszałamiającą wyobraźnię. Jego twórczość charakteryzuje złożona symbolika, dotycząca w wielu przypadkach grzeszności i niedoskonałości człowieka, poprzez swą zawiłość nie do końca jasną dla odbiorców. Mówi się, że malarstwo Boscha stanowiło inspirację dla XX-wiecznych surrealistów.
Jego najsłynniejsze obrazy to apokaliptyczne i halucynacyjne sceny pełne zawiłej symboliki, niezwykle trudne do interpretacji. Dzieła Boscha są jakby moralizatorsko-dydaktycznymi kazaniami i mają często satyryczny wydźwięk.
Trudność odczytania treści tych obrazów sprawiła, że wiązano niegdyś artystę z tajnymi heretyckimi sektami czy okultyzmem. Posądzano go też o malowanie pod wpływem narkotyków. Mimo licznych, sprzecznych interpretacji w jego malarstwie nadal jest wiele tajemnic. Ceniony był przez mu współczesnych (jego obrazy zbierał m.in. król hiszpański Filip II), w późniejszym okresie był niezrozumiały i krytykowany jako zacofany i prymitywny dziwak, a współcześnie uznany został za geniusza.
Ważne jego dzieła to tryptyki: Kuszenie św. Antoniego, Pokłon Trzech Króli, Sąd Ostateczny, Ogród rozkoszy ziemskich.
*
* *
„Pokłon Trzech Króli”, 1495-1500, to tryptyk o wym. 138×138 , namalowany farbami olejnymi na desce.
Centralna jego część o wym. 138 x 72 cm – to Pokłon Trzech Króli –
Z kolei każde ze skrzydeł o wym. po 138 x 34 cm przedstawiają:
lewe: Fundatora ze św. Piotrem i Józefem
prawe: Fundatorkę ze św. Agnieszką .
Obraz znajduje się w Muzeum Prado w Madrycie.
*
* *
…auto wyobrażenia przekazane nam przez autora dzieła:
W głębi (lewe skrzydło) za majestatycznymi postaciami fundatora ( w którym rozpoznano Piotra Bronckhorsta) i jego patrona, świętego Piotra, siedzi obdarty święty Józef suszy pieluchy nad daszkiem byle jak zaczepionym wśród ruin pogańskiej budowli, na portalu przed nim z trudem utrzymuje równowagi ropucha.
Po obu stronach wejścia wyglądają małe diabliki.
Na pokrywie kulistego naczynia, w którym czarny król Kacper niesie mirę, siedzi pelikan, symbol Zbawiciela; misternie wyrzeźbione na naczyniu postacie przedstawiają trzech królów proszących króla Dawida o wodę, co jest znakiem zapowiadającym Epifanię.
Zagadkową jest postać półnagiego, skutego łańcuchami mężczyzny u wejścia do szopy, okryty jest on obszernym szkarłatnym płaszczem, a na turbanie ma cierniową koronę. Domniemywa się , że artysta chciał dać tutaj wizerunek herezji; bądź że jest to wyobrażenie Antychrysta.
Za „Antychrystem” – widzimy dwuznaczne twarze przedstawionych postaci.
Głębiej po prawej stronie za Madonną, być może wyobrażających „złych” pasterzy .
Spod grupy złotych figurek u stóp Madonny, wyobrażających ofiarę Izaka, widoczne są ropuchy, symbol herezji, podobnie jak herezję oznacza motyw ptaków – potworów, wyhaftowanych na skraju szaty Kacpra.
Groteskowi są pasterze. Jeden z nich wszedł nawet na dach stajenki, by lepiej widzieć co się dzieje. Inni wdrapują się na drzewo lub zaglądają przez dziury w ścianach. W tle natomiast dwa oddziały wojska szykują się do bitwy…Scena ta w sposób wyraźny kontrastuje z powagą i spokojem jaki emanuje z głównej sceny tryptyku.
*
Przy okazji prawosławnego okresu świętowania Bożego Narodzenia i Nowego Roku wszystkim wyznawcom chrześcijańskich kościołów wschodnich – życzę:
Wesołych Świąt Bożego Narodzenia!
C Рождеством Христовым!
З Різдвом Христовим!
З Божым Нараджэннем!
Crăciun Fericit şi un An Nou Fericit!
Շնորհավոր Ամանոր և Սուրբ Ծնունդ
გილოცავთ შობა-ახალ წელს!
Zbigniew Talewski
Naji Gochë
*
Opracowano na podstawie albumu – Geniusze Sztuki BOSCH – tytuł oryginału I GENI DELL *ARTE BOSCH – – autor tekstów Franco de Poli w tłumaczeniu Wojciecha Jekiela. Wydawca edycji polskiej – Krajowa Agencja Wydawnicza 1987.
