Potrzebę stworzenia takiego dzieła sygnalizowano już przed kilkoma laty. Odpowiednia okazja pojawiła się tuż przed jubileuszem 800-lecia Żukowa. Wówczas rozpisano projekt na stworzenie leksykonu. Władze Gminy Żukowo zachęcały, by organizacje pozarządowe podejmowały wszelkie działania związane z rocznicą.
– Co roku realizujemy kilkanaście projektów grantowych. Tym razem napisaliśmy też jeden związany ściśle z obchodami. Należy się cieszyć, że jest już zrealizowany. Do współpracy zaprosiliśmy uznanych znawców tematu: prof. Andrzeja Grotha, dra Tomasz Nowickiego, s. Honoratę Pettke, br. Zbigniewa Joskowskiego, Józefa Belgraua. Nad całością czuwał autor dzieła, Eugeniusz Pryczkowski. Pierwsze opinie o leksykonie są bardzo pochlebne – wyjaśnia Witold Szmidtke, prezes Oddziału ZKP w Baninie, wydawcy książki.
W leksykonie znalazły się aż 154 hasła. Najwięcej jest biogramów postaci zasłużonych w dziejach dla Ziemi Żukowskiej. Znalazły się w nim także sylwetki współczesnych animatorów życia publicznego, kulturowego i oświatowego tego obszaru. Sporo miejsca poświęcono historii i kulturze. Wszystkie mają układ alfabetyczny, co sprawia, że publikacja jest bardzo przejrzysta i praktyczna w odbiorze. (jd)
Wstęp do leksykonu
W 2012 roku Żukowo obchodzi wielki jubileusz 800-lecia. Jest tak za sprawą ugody podpisanej w Mąkolnie w 1212 roku, na mocy której książę kaszubsko – pomorski Mściwój I wraz z małżonką Zwinisławą otrzymali możliwość założenia konwentu. Pierwsze siostry dotarły do Żukowa już niebawem ze Strzelna kujawskiego. Są żukowskimi męczenniczkami. W 1226 roku dosięgła ich śmierć z rąk nadbałtyckich Prusów. Od tego czasu klasztor był już inny, także miejsce jego lokacji było nieco inne oraz – co jest oczywiste – przybyły nowe zakonnice, w tym siostra księcia Świętopełka, Witosława. Zwłaszcza za jej przyczyną oraz dzięki zaangażowaniu książąt konwent zaczął się intensywnie rozwijać. 650 lat jego obecności (warto podkreślić, że w 2012 roku mija także 150 lat od śmierci ostatniej zakonnicy Agnieszki Bojanowskiej!) wywarło wielki wpływ na życie religijne, a także poziom kulturowy, oświatowy i gospodarczy dużego obszaru Kaszub. Jego gruntowne rozpoznanie daje nam zdecydowanie pełniejszy obraz wartości, które należy podkreślać i pielęgnować z myślą o lepszej przyszłości.
Temu wszystkiemu służą prace badawcze nad dziejami Żukowa. Pierwszą książeczkę o tytule Probostwo poklasztorne w Żukowie a najnowsze budowle i reparacja opublikował już w 1892 rok proboszcz żukowski, ks. Jan Stenzel. Wydano ją zarówno po polsku i niemiecku. Bezcenna jest jeszcze wcześniejsza pozycja ks. Jakuba Fankidejskiego Klasztory żeńskie w diecezji chełmińskiej, (Pelplin 1883). Dopiero jednak prace prof. Antoniego Czacharowskiego Uposażenie i organizacja klasztoru norbertanek w Żukowie od XIII do połowy XV wieku (Toruń 1963) oraz Próba inkorporacji klasztoru żukowskiego przez Zakon Krzyżacki w połowie XV wieku stanowią dobrą podstawę do dalszych badań norbertańskiej przeszłości. Kilkanaście lat przed Czacharowskim studia nad przeszłością Żukowa podjął ks. Franciszek Ksawery Okroy urodzony w parafii żukowskiej. Pracę obronił na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Czacharowski, jako wykładowca tej uczelni, zapewne znał dzieło Okroya. Być może nawet właśnie ono zainspirowało go do podjęcia własnych badań nad tą tematyką. Oba dzieła obejmują różne okresy obecności norbertanek w Żukowie. Czacharowski opisał klasztor za czasów książąt pomorskich od chwili powstania, poprzez burzliwe dzieje krzyżackie, kończąc na wojnie trzynastoletniej i pokoju toruńskim z 1466 roku, na mocy którego ostatecznie wcielono Pomorze Gdańskie do Polski. Klasztor wówczas był bardzo zdewastowany. Okroy z kolei zbadał okres od reformacji (XVI wiek) aż do sekularyzacji klasztoru (1834). Obie prace się dopełniają opisując 650 lat trwania norbertanek w Żukowie. Brakuje tylko ponadpółwieczny okres od pokoju toruńskiego 1466 do 1520 roku, czyli pierwszych znanych nam wpływów reformacji na żukowski konwent. Trzeba jednak dopowiedzieć, że do niedawna obie prace były praktycznie niedostępne dla szerszego czytelnika. Pierwsza ukazała się w bardzo niskim nakładzie. Jest znana głównie w środowiskach naukowych. Dzieło Okroya z kolei przeleżało w maszynopisie do czasów współczesnych, które to przyniosły prawdziwą eksplozję wydawnictw o Żukowie, zarówno o charakterze naukowym, jak i popularyzatorskim.
Do tych drugich należą prace Antoniego Grzędzickiego, zwłaszcza książka o tytule „Żukowo” (Gdańsk 1989). Po śmierci autora ukazała się „Kronika Gminy Żukowo” (Żukowo 2006). W jubileuszowym 2012 roku ukazała się praca Józefa Belgraua, dyrektora żukowskiego gimnazjum, o tytule „Norbertańskie dzieje Żukowa”. Książka oparta jest już na zweryfikowanych źródłach naukowych. Przez to warto polecić ją do wykorzystywania w edukacji szkolnej.
Serię współczesnych prac o charakterze badawczym otwierają „Dzieje Żukowa” pod redakcją prof. Błażeja Śliwińskiego z dużym udziałem mieszkańca Banina prof. Andrzeja Grotha (Żukowo 2003). W 2009 roku ukazała się „Siła Żukowa” Eugeniusza Pryczkowskiego, która przybliża kaszubski charakter Żukowa na przestrzeni dziejów, w tym zawiera obszerny biogram Karola Kreffta, zasłużonego żukowianina, już za życia zwanego Królem Kaszubów. „Siła Żukowa” była zalążkiem powstania „Siły Kaszub” – stowarzyszenia zawiązanego w celu promocji i rozwoju Ziemi Żukowskiej. Jego działalność była krótkotrwała. Wsparła jednak kilka wydarzeń, które wciąż przynoszą bardziej trwałe owoce. Przede wszystkim naświetliła naukowe podstawy oraz organizacyjne priorytety dotyczące obchodów 800-lecia. Wskazała na potrzebne edycje prac naukowych. Wkrótce ukazało się dzieło ks. Franciszka Okroya „Dzieje klasztorów norbertańskich w Żukowie” opatrzone wstępem Pryczkowskiego. Jest to jedna z cenniejszych pozycji ostatnich lat dotycząca nie tylko Żukowa, ale także całego regionu. Świadomość konieczności jej wydania ugruntowała się podczas pracy nad „Siłą Żukowa”. To wydanie oraz późniejsze promocje książki, przyniosły nam wiedzę o innych zapomnianych postaciach wywodzących się z naszej gminy, np. o męczenniku II wojny światowej, ks. Alojzym Ptachu.
Ściśle naukowym owocem działań Zrzeszenia Kaszubsko – Pomorskiego w Baninie w kooperacji z „Siłą Kaszub” była konferencja w Żukowie, która odbyła się 13 marca 2010 roku w ramach Konferencji Nauczycieli Regionalistów. Zatytułowano ją „Przeszłość norbertańska Żukowa siłą przyszłości Kaszub”. Była bodaj największym wydarzeniem przed zbliżającym się jubileuszem 800-lecia Żukowa. Jej owocem jest dzieło „Norbertańska siła Kaszub” (Banino 2011) z podtytułem odnotowanym na okładce „800 lat Żukowa 1212-2012” (notabene taki sam tytuł nosi folder wydany przez stowarzyszenie „Siła Kaszub” w 2010 roku). Książka zawiera konferencyjne referaty s.Honoraty Pettke CSSE, prof. Andrzeja Grotha, Eugeniusza Pryczkowskiego, br. Zbigniewa Joskowskiego OFMConv, dra Tomasza Nowickiego, Beaty Sztyber oraz s. Teresy Goldstrom OPraem., urodzonej w Żukowie subprzeoryszy norbertańskiego klasztoru w Krakowie. Ponadto zawiera relacje i główne referaty z poprzednich sześciu regionalnych konferencji.
W trakcie przygotowań do powyższej konferencji zrodziła się kolejna inicjatywa. Było nią przygotowanie i wydanie niniejszego leksykonu. taką potrzebę zasygnalizowano już na spotkaniu założycielskim stowarzyszenia we wrześniu 2009 roku. Pierwsza oficjalna informacja pojawiła się w protokole z posiedzenia Zarządu „Siły Kaszub” z dnia 25 listopada 2009 roku. Zapis ten brzmi następująco: W ramach wolnych wniosków powiedziano, że trwają prace nad powstaniem Leksykonu Żukowskiego. Ma to być dzieło opisujące zasłużone postaci Żukowa w dziejach. Do prac należy zaprosić jak najwięcej osób.
Wraz z autorem, ówczesnym prezesem ZKP w Baninie i „Siły Kaszub”, do współpracy przystąpili między innymi: Józef Belgrau, Tomasz Fopke, Zbigniew Joskowski OFMConv, prof. Andrzej Groth, dr Tomasz Nowicki, Honorata Pettke CSSE. Zgodnie z założeniami stworzono bazę haseł. Przyjęto, że książka będzie zawierać biogramy zasłużonych postaci dla Żukowa i najbliższej okolicy: wybitnych norbertanek i norbertanów, księży, wójtów, burmistrzów, działaczy społecznych, działaczy regionalnych, ludzi kultury, męczenników, bohaterów wojennych, etc. Plan uzupełniono o inne hasła dotyczące oświaty, kultury, gospodarki i samorządności. Opisywany obszar określono mianem Ziemi Żukowskiej, co ma swoje historyczne uzasadnienie wyjaśnione w specjalnym haśle na str. 123 leksykonu. Niektóre hasła zostały zasugerowane przez Czytelników ostatnio wydanych książek o Żukowie, np. hasło o galerii w Sulminie zaproponował Ziemowit Łajming (notabene wnuk wybitnej kaszubskiej pisarki Anny Łajming). Jeszcze inne pojawiły się w wyniku rozmów, często daleko poza Żukowem, np. informację o działalności i dorobku prof. Jerzego Hinca wychowanego w Żukowie pozyskano w Kanadzie podczas spotkania z Kaszubami Kanadyjskimi w maju 2012 roku. Razem opracowano 154 hasła. Podano je alfabetycznie. Hasła, które mają swoje opracowania ujęte w leksykonie, pojawiają się też w innych miejscach. Wówczas, dla łatwiejszego korzystania z publikacji, zostały one wytłuszczone.
Leksykon ukazuje się w przeddzień głównych obchodów 800-lecia. Jego wydawcą jest Oddział ZKP w Baninie, który w ten sposób pragnie dołożyć kolejną cząstkę wiedzy o Żukowie i okolicy. Jako wydawca składamy serdeczne podziękowania wszystkim, którzy przyczynili się do powstania książki. Dzieło jest realizacją projektu grantowego, dlatego na ręce Burmistrza Jerzego Żurawicza, Oddział ZKP w Baninie składa szczególne podziękowania Urzędowi Gminy w Żukowie. Gorąco dziękujemy Wszystkim Członkom Komitetu Redakcyjnego za wiele bezcennych uwag, sugestii i korekt. Bez tego intelektualnego wkładu praca niniejsza nie miałaby takiego kształtu.
Szanownym Czytelnikom zaś życzymy ciekawej lektury dla chwały naszej ziemi.
Zarząd O/ZKP w Baninie
