Plan zburzenia pałacu w Smołdzinie wywołał gorącą dyskusję na temat historii tego miejsca. Najprawdopodobniej stał tam wcześniej dworek księżnej Anny de Croy. Czy zostanie odtworzony park księżnej?
Pałac, którego los wydaje się być przesądzony, pochodzi z początku XIX wieku. Wiadomo, jednak że postawiony został na miejscu starszego budynku. Czy tam właśnie stał pałacyk Gryfitów? Pocztówka ze Smołdzina z początku XX wieku pokazuje dwa nie istniejące budynki – pocztę i plebanię. Czy mniej więcej tak wyglądał dworek księżnej? Na to pytanie szukają odpowiedzi słupscy historycy i dziennikarze. – Smołdzino jest miejscem niezwykle ważnym dla Kaszubów. Poczynając od świętej góry jaką był dla nas przez stulecia Rowokół, a kończąc na historii księżnej Anny i jej działań w Smołdzinie – mówi Rafał Ostrowski, dziennikarz TVP ze Słupska. – Warto przypomnieć tę historię i na przykład nazwać park wokół pałacu imieniem księżnej – dodaje. Dworski park chcą także uratować samorządowcy. Wójt stara się o środki na jego utrzymanie i prace dendrologów.
Księżna pomorska Anna de Croy (1590-1660), ostatnia przedstawicielka dynastii Gryfitów (dynastia książąt pomorskich panująca od XII do XVII wieku), była niewątpliwie najznamienitszą i najbardziej zasłużoną mieszkanką Smołdzina. Książę Bogusław XIV nadał jej w 1622 roku majątek w Smołdzinie. Posiadłość (pałacyk) w Smołdzinie stał się jej letnią rezydencją. Staraniem księżnej wzniesiono w Smołdzinie ewangelicki kościół, konsekrowany w 1632 roku. Kościół zawdzięcza księżnej nie tylko powstanie, ale również bogate i artystycznie cenne wyposażenie – ołtarz, ambonę i obrazy o tematyce biblijnej.
Anna de Croy (także von Croy) wspierała i chroniła rodzimą kulturę kaszubską. To na jej zlecenie w roku 1643 Michael Brügemann, który także pochodził ze Smołdzina (zwany przez swych współczesnych także Pontanusem, a dziś Michałem Mostnikiem), przetłumaczył na język kaszubski katechizm dla ewangelików. Do 1945 księżna była patronką głównej ulicy Smołdzina (Herzogin – Croy Strasse). Księżna pochowana została w Kościele Św. Jacka przy Zamku Książąt Pomorskich. Skarby z jej otwartego w latach 70-tych XX wieku sarkofagu znajdują się w Muzeum Pomorza Środkowego na słupskim zamku. Portret księżnej znajduje się w uszaku ołtarza kościoła w Smołdzinie.
Historia Smołdzina:
1281 rok – pierwsza wzmianka o wsi, kiedy to ksiądz Mściwoj darował Smołdzino zakonowi Norbertanek. Wówczas wieś należała do słupskich dominikanów.
1291 rok – książę Bogusław IV przekazał wieś pod jurysdykcję klasztorowi cystersów w Oliwie.
lata 1329-1341 – wieś należała do zakonu krzyżackiego.
od 1622 roku ziemia smołdzińska powróciła do rodu Gryfitów. Ostatnia przedstawicielka rodu Gryfitów, księżna Anna de Croy (siostra Bogusława XIV) spędziła tu ostatnie swoje lata. Ostatecznie po wygaśnięciu rodu Gryfitów Smołdzino przechodzi w ręce Brandenburgii, a potem Prus. od połowy XVII wieku, do roku 1945, smołdziński majątek należał do pruskiej rodziny królewskiej.
1784 rok – we wsi był folwark, kaznodzieja, zakrystian, leśniczy, 22 chłopów, kowal i 71 dymów.
1.12.1871 – jak podają niemieckie kroniki: we wsi było 175 budynków mieszkalnych, 20 folwarków, 268 gospodarstw i żyło tu 1337 mieszkańców (4 lata wcześniej było ich 1329), w tym 1 obcokrajowiec i 25 Żydów.
1886 – to rok, w którym w Smołdzinie odbyło się ostatnie nabożeństwo w języku kaszubskim.
