Nie tylko w moim przekonaniu że reforma samorządowa należy do najważniejszych dokonań ustrojowych wolnej i demokratycznej Polski. Samorząd terytorialny stał się stabilnym i mocnym fundamentem wolnej Polski. Po wyborach do rad gmin (27 maja 1990), niezbędnym uzupełnieniem samorządności gminnej stało się wprowadzenie od 1 stycznia 1999 roku samorządu powiatowego i samorządu wojewódzkiego. Warto przy okazji zauważyć, że dopiero od 1996 roku gminy obligatoryjnie przejęły oświatę. Wcześniej rządy lewicowe (po 1993 roku) wyraźnie „trzymały” szkolnictwo na poziomie centralnym. Wielki też bój z lewicą stoczyła koalicja AWS-UW, aby wprowadzić samorządowe powiaty i samorządowe województwa. Wbrew również różnorakim opiniom, coraz bardziej znaczącym elementem ustrojowym samorządnej Rzeczypospolitej, stają się powiaty, chociaż niewątpliwie trzeba wzmocnić je kompetencyjnie. Kolejny ważny krok w reformie samorządowej, to rok 2002 i uchwalenie przez Sejm RP, z inicjatywy PO, bezpośrednich wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów. Analogicznie wprowadzenie od roku 2014 okręgów jednomandatowych w większych miastach (niestety poza miastami na prawach powiatu), wzmocniło obywatelski wymiar samorządności lokalnej. Przy obsłudze środków unijnych i współpracy zagranicznej znakomicie sobie radzą samorządy wojewódzkie. Na kolejne lata samorządu terytorialnego w Polsce, w drugie jego 25. lecie, warto by przedyskutować następujące kwestie:
- Podjęcie wielu i konsekwentnych działań na rzecz wyraźnego zwiększenia frekwencji wyborczej w wyborach samorządowych, być może odczuwalnej już w elekcji roku 2018 roku
- Wzmocnienie podstawy finansowej samorządów lokalnych oraz urealnienie skali i zakresu dotowania subwencji oświatowej przez zamożniejsze samorządy
- Podniesienie roli i znaczenia Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego
- Zapewnienie większych kompetencji samorządom wojewódzkim w kreowaniu pozycji ustrojowej i roli wojewódzkich komisji dialogu społecznego
- Wprowadzenie okręgów jednomandatowych w miastach na prawach powiatu, czyli w największych miastach Polski
- Zwiększenie kompetencji samorządów wojewódzkich w kontekście wpływu na wyższe uczelnie i towarzystwa (instytuty) naukowe
- Wzmocnienie systemu prawnego we współpracy samorządów terytorialnych z organizacjami pozarządowymi
- Uelastycznienie gorsetu prawnego i usprawnienie systemu konsultacji społecznych na rzecz optymalnego wyboru rozwiązania ustrojowego formy tzw. miasta i gminy (gmina miejsko-wiejska)
- W kontekście postulowanego ograniczenia kadencyjności wójtów, burmistrzów, prezydentów – niezbędne jest rozważenie wydłużenie kadencji organów wykonawczych do lat 5 oraz zapisanie 2-3 kadencji łącznie po sobie następujących
- Doprecyzowanie warunków i skutków prawnych przeprowadzenia referendum gminnego w każdej ważnej sprawie
Naturalnie, dyskutować trzeba starannie i uważnie, ale jednocześnie nie należy odkładać trudniejszych i bardzo potrzebnych nowych rozwiązań prawnych i organizacyjnych.
Jan Kulas
