fot. wikipedia

Zwany też kodeksem Boziewicza powstał w 1919r. i dotyczy postępowania w pojedynkach jak i określa zasady postępowania honorowego. Powstał w czasach odradzającej się II RP, a więc gdy fantazja ułańska sięgała zenitu. Był to główny dokument, który regulował zasady pojedynków, choć zaznaczyć trzeba, że nie był usankcjonowany przez prawo państwowe.

fot. wikipedia
fot. wikipedia

Pierwszy kodeks honorowy pojawił się późno, bo dopiero w 1836 roku w Paryżu. Francuska publikacja szybko stała się wzorem do naśladowania. Publikacji było wiele, ale szczególnym uznaniem zainteresowanych cieszył się kodeks opracowany przez polskiego kapitana WP, Władysława Boziewicza. Zasada była prosta, im bardziej kodeks stawał się demokratyczny, tym bardziej był omijany szerokim łukiem.

Wywodzący się z armii austro-węgierskiej kapitan Wojska Polskiego Władysław Boziewicz, w swoim dziele „Kodeks honorowy. Ogólne zasady postępowania honorowego„ podaję zasady jakimi należy się kierować przy pojedynkach, określa sposoby zadośćuczynienia, stopnie obrazy, a także podaje przykłady, kiedy to osoba może odrzucić wyzwanie pojedynkowe.

A więc, w rozdziale I „Osoby zdolne do żądania i dawania satysfakcji honorowej.” dowiadujemy się z art. 1 co kryje się pod pojęciem osoby zdolnej do żądania.

Art. l.

Pojęciem osoby, zdolnej do żądania i dawania satysfakcji honorowej albo krótko: osobami honorowymi lub z angielskiego: gentlemanami nazywamy (z wykluczeniem osób duchownych) te osoby płci męskiej, które z powodu wykształcenia, inteligencji osobistej, stanowiska społecznego lub urodzenia wznoszą, się ponad zwyczajny poziom uczciwego człowieka.

W rozdziale drugim, a dokładnie pod art. 13 i 14 kryje się pojęcie obraza.

Art. 13.

Przedmiotem każdej sprawy honorowej jest obraza i jej honorowe zadośćuczynienie.

Art. 14.

Pojęciem obrazy określamy każdą czynność, gestykulację, słowne, obrazowe lub pisemne wywnętrzenie się, mogące obrazić honor lub miłość własną drugiej osoby, bez względu na zamiar obrażającego.

Uwaga: Pojęcie obrazy jest zatem ściśle podmiotowym pojęciem. I dlatego należy uważać za obrazę każde nawet najdrobniejsze zadraśnięcie miłości własnej obrażonego, słowem to wszystko, co on jako zniewagę uważa, nawet wówczas, gdy osoba druga, będąca na miejscu obrażonego, nie czuła się obrażoną. Na wszelki sposób winien jednak obrażony w takich wypadkach dokładnie i wyczerpująco uzasadnić, dlaczego się czuje obrażonym. Obowiązkiem obustronnych sekundantów będzie w takich wątpliwych wypadkach w dyskusji wybadać wszystko co może wyjaśnić, czy zniewaga miała miejsce, czy też nie.

Rozdział III

Obraza drukiem.

Art. 28.

Oprócz zniewagi czynnej i zniewagi członków familii, należą zniewagi popełnione drukiem do najcięższych, ponieważ popełniane być muszą z premedytacją, oraz przez szybkość rozpowszechniania pism drukowych, wyrządzają szczególną krzywdę obwinionemu.

Rozdział IV

Stopnie obrazy

Art. 38.

Zniewagi dzielimy według ich charakteru i znaczenia na cztery gatunki zwane stopniami.

Art. 39.

Obrazę stopnia pierwszego czyli lekką obrazę tworzy każde uchybienie godności obrażonego jednak bez naruszenia jego czci. Obrażony ma prawo wyboru broni, obrażający ustanawiania warunków spotkania.

Uwaga: Pod pojęcie lekkiej obrazy, należy podciągnąć to wszystko, co określamy słowem: afront. Tu należy więc wszystkie niewłaściwe, a rozmyślne zachowanie się towarzyskie względem obrażonego, odmówienie mu dobrego znalezienia się, inteligencji itp.

Art. 40.

Ciężką obrazą albo obrazą drugiego stopnia jest uwłaszczenie czci gentlemana. Oskarżonemu przysługuje prawo wyboru broni i dyktowanie warunków starcia.

Uwaga: Należą tutaj następujące obrazy: zarzut nie prawdomówności, lub niedotrzymania słowa, braku odwagi moralnej i fizycznej, zarzut nieuctwa itp.

Art. 41.

Bardzo ciężką zniewagą czyli zniewagą trzeciego stopnia jest każda zniewaga, której towarzyszy znieważenie czynne lub zarzut przeciw honorowi obrażonego. Obrażony oprócz praw w art. 40 podanych może żądać starcia aż do zupełnej bezwładności.

Art. 42.

Wreszcie zniewaga czwartego stopnia jest wszelka zniewaga uwłaczająca czci familii.

Art. 43.

Przy ocenianiu stopnia obrazy miarodajnymi są następujące okoliczności:
a) stanowisko społeczne, wiek, wychowanie, inteligencja obrażającego oraz opinia jaką się cieszy wśród ogółu;
b) stanowisko społeczne i wiek obrażonego jak również moralne pobudki, które spowodowały zniewagę;
c) sposób znieważenia, a więc: czy ją popełniono słownie, czynnie, pisemnie, drukiem;
d) formę zniewagi, t. zn. czy popełniono ją wśród hańbiących okoliczności, czy też nie, otwarcie czy tylko pozornie;
e) treść zniewagi: czy jest faktycznie ciężką, czy tylko pozornie;
f) powód zniewagi: — czy ją popełniono jako reakcję na prowokację, jako akt samoobrony, czy też sama zniewaga była prowokacją itp.

ROZDZIAŁ V.

Osoby uprawnione do odrzucenia wyzwania.

Art. 44.

Każda osoba urzędowa, wykonywająca swoje urzędowanie w granicach ustawą określonych, albo spełniająca polecenie wyższej władzy, może odmówić zadośćuczynienia, skoro urzędując obraża osobę drugą (np. adwokat, sędzia, przysięgły, radny itd., każdy urzędnik).

ROZDZIAŁ VI.

Postępowanie honorowe.

Art. 74.

Wyzwany może odrzucić wyzwanie bez kwestionowania honorowości wyzywającego w następujących wypadkach:
1. jeżeli stan faktyczny, na którym opiera się wyzwanie nie jest wyraźny lub jeżeli wyzywający nie chce podać powodu wyzwania;
2. jeżeli sposób wyzwania nie odpowiada zasadom zwyczajowym honorowego postępowania (art. 46—56);
3. jeżeli wyzwanie nastąpiło po upływie 48 godzin, bez zaistnienia vis maior powodującej zwłokę;
4. jeżeli obrażony przed wyzwaniem wniósł skargę sądową przeciw obrażającemu;
5. jeżeli wyzwanie stoi w rzeczywistym, rzeczowym związku z inną, współcześnie się toczącą sprawą honorową.

ROZDZIAŁ VII.

Sekundanci.

Art. 75.

Zastępcami honorowymi, albo sekundantami nazywamy osoby mianowane przez strony zatarg honorowy wiodące po dwóch z każdej strony — mające za zadanie bezwzględnie baczyć, aby honor ich klienta przez jakąkolwiek czynność lub zaniechanie — nie uległ szkodzie, oraz obowiązkiem których jest uczestniczyć na miejscu spotkania podczas starcia.

ROZDZIAŁ VIII.

Zadośćuczynienie.

Art. 101.

Obrażony gentleman ma prawo i obowiązek zażądać od obraziciela satysfakcji honorowej o ile się rozchodzi o poważniejszą zniewagę — zaś obrażający ma obowiązek dać satysfakcję honorową obrażonemu, o ile pragnie uchodzić za człowieka honorowego.

Art. 102.

W postępowaniu honorowym znane są następujące rodzaje satysfakcji honorowej:
1. wyjaśnienie;
2. zaprzeczenie obrazy;
3. odwołanie obrazy;
4. usprawiedliwienie postępku, tworzącego zniewagę i oświadczenie honorowe;
5. przeproszenie;
6. pojedynek (vide osobny rozdział);
7. jednostronny protokół sekundantów.

ROZDZIAŁ IX.

Sądy honorowe.

Art. 131.

Pojęciem sądu honorowego określamy związek kilku osób honorowych, obeznanych z przepisami postępowania honorowego, zajmujących o ile możności poważne stanowiska społeczne, uproszonych przez zastępców jednej lub obu stron do rozstrzygnięcia nieodwołalnego i ostatecznego kwestii zakwestionowanej honorowości jednej ze stron spór honorowy wiodących, albo do wyjaśnienia i definitywnego ustalenia spornego zapatrywania się sekundantów na pewien poszczególny przepis kodeksu honorowego.

ROZDZIAŁ X.

Sądy rozjemcze.

Art. 175.

We wszystkich wypadkach, w których pomiędzy sekundantami zachodzi niezgoda zapatrywań, niedotycząca ani zdolności honorowej jednej ze stron, ani sposobu interpretowania postanowień kodeksu honorowego — różnicę zdań rozstrzyga sąd rozjemczy.

Art. 176.

O ile różnica zdań dotyczy wyboru broni, sąd taki nazywa się sądem dla oznaczania broni.

Art. 177.

Sąd rozjemczy składa się z sekundantów stron obu, którzy na wspólnym posiedzeniu wybierają z poza swego grona osobę piątą, która spór rozstrzyga. W razie niemożności porozumienia się co do osoby sędziego rozjemczego, układają terno, jak przy wyborze superarbitra i losowaniem rozstrzygają.

ROZDZIAŁ XI.

Zastępstwo w pojedynku.

Art. 184.

Jest zasadą kodeksu honorowego, iż każda osobista zniewaga może być dochodzona jedynie przez osobę, którą dotyka, przeciw tej osobie, która się jej dopuściła. Jednakowoż ta zasada dopuszcza kilka, tutaj wyczerpująco wyliczonych, wyjątków zastępstwa w pojedynku, a to z tego powodu, by uniknąć większego zła lub z uwagi na zasady rycerskości.

Art. 185.

I tak za ojca może wystąpić syn, jeżeli:
1. ojciec jest kaleką lub niezdolny fizycznie do władania bronią;
2. ojciec przekroczył 60 lat życia;
3. o ile przeciwnik ojca jest bliższy wiekiem synowi niż ojcu.
Te wszystkie trzy wyszczególnione wypadki zastępstwa są dozwolone tylko wówczas, jeżeli ojciec jest stroną obrażoną.

Uwaga: Niektórzy autorowie, np. Gel1i, przyznają synowi bez względu na wiek przeciwnika prawo zastępowania ojca.

ROZDZIAŁ XII.

Usiłowania pojednawcze.

Art. 196.

Sekundanci są zobowiązani nie pominąć żadnej sposobności ani drogi, która by mogła doprowadzić do pokojowego zakończenia sporu.

ROZDZIAŁ XIII.

O zdolności pojedynkowej.

Art. 212.

W zasadzie wszystkie osoby pełnoletnie do 60 roku życia są faktycznie zdolne do pojedynku. Ponieważ jednak ciężar starości nigdy równomiernie nie obciąża — zatem zadaniem sekundantów będzie badać w każdym poszczególnym wypadku fizyczne właściwości stron. Ponieważ tak, jak z jednej strony zdarzyć się może, iż osoba, która dawno 60 lat życia przekroczyła, cieszy się zdrowiem, pozwalającym jej walczyć z bronią w ręku — tak z drugiej strony może zajść wypadek tak szybkiego starzenia się, iż człowiek nie liczący 60 lat życia z bronią w ręku stanąć nie może.

ROZDZIAŁ XIV.

Wybór broni.

Art. 218.

Honorową bronią są:
1. szabla;
2. szpada;
3. pistolet.
Żadnej innej broni przy pojedynku używać nie wolno.

ROZDZIAŁ XV.

Warunki w pojedynku.

Art. 226.

Warunkami pojedynku nazywamy te wszystkie reguły mające regulować pojedynki, które kodeks honorowy pozostawia swobodnemu ustaleniu sekundantów.

Art. 227.

Sekundanci obrażonego, o ile przyszło do spisywania warunków pojedynku, mają baczyć, aby wykorzystane zostały wszystkie uprawnienia, które fakt zniewagi nadał obrażonemu — a równocześnie wespół z sekundantami obraziciela mają rozstrzygać, jaka część praw w myśl postanowień kodeksu honorowego ma przypaść obrazicielowi — o ile obie strony w równej mierze zajścia nie zawiniły (np. obopólna zniewaga, przy czym lżejsza pociągnęła za sobą cięższą).

ROZDZIAŁ XVI.

Teren walk.

Art. 246.

Dalszym obowiązkiem obustronnych sekundantów jest uprzednie oznaczenie miejsca, na którym pojedynek ma się odbyć.

Art. 247.

Wielkość miejsca walki ma wynosić:
a) przy pojedynku na szable 15 m. długości i co najmniej 6 m. szerokości — przy czym znaczny rozmiar długości tłumaczy się odskokami, koniecznymi przy włoskiej szkole fechtunku;
b) przy pojedynku na pistolety miejsce starcia może mieć 39—24 m., a co najmniej 12 m. długości. Krótsza odległość wymiany strzałów jest niedopuszczalna (12 m. oznacza się za pomocą 16 kroków dorosłego mężczyzny).

ROZDZIAŁ XVIII.

Broń i amunicja.

Art. 261.

Każda strona przynosi ze sobą na miejsce starcia jedną parę broni, uznanej w spisanych poprzednio warunkach za broń danego starcia. W razie, jeżeli sekundanci nie są zgodni co do faktu, którą parą szabel lub szpad mają się posługiwać przeciwnicy — rozstrzygają spór losowaniem.

Art. 262.

Szable, względnie szpady, muszą być z przedniego materiału sporządzone, przy czym obie sztuki muszą być ściśle jednakowe, co do miary, kształtu i ciężaru.
Szable pojedynkowe muszą odpowiadać następującym wymogom:
a) klinga musi być ostro wyszlifowana, bez rdzy i szczerb;
b) klinga musi być stale i silnie złączona z rękojeścią;
c) punkt ciężkości szabli musi być właściwie rozłożony, w szczególności nie może znajdować się gdzie indziej, jak w odległości 12—15 cm. od rękojeści;
d) ogólny ciężar szabli nie powinien przenosić 600 gramów, — ponieważ jest to waga, uprzystępniająca średniosilnemu mężczyźnie władanie swobodne szablą;
e) o ile warunki starcia nie dopuszczają sztychów, natenczas koniec szabel nie może być naostrzony.

ROZDZIAŁ XIX.

Pojedynek na szable.

Art. 272.

Jeszcze przed orężnym spotkaniem powinni sekundanci przekonać się, czy klient ich zna zasady honorowe, których będzie musiał przy starciu przestrzegać — ewentualnie są zobowiązani go dokładnie o obowiązkach walczących poinformować.

Art. 273.

Sekundanci wraz ze swymi klientami powinni stawić się na miejscu punktualnie. Tolerowane może być opóźnienie co najwyżej 15 minutowe. Opóźnienie większe uważa się za uchylenie od pojedynku.

Jedynie wyższa siła lub nadzwyczaj ważne okoliczności przedstawione i udowodnione przez sekundantów osoby na miejsce nieprzybyłej, mogą spowodować odłożenie pojedynku. Przy pojedynkach pistoletowych należy zaniechać t. zw. „ostrzelania placu”.

ROZDZIAŁ XX.

Przekroczenie zasad honorowych przy pojedynku.

Art. 309.

Każde rozmyślne przekroczenie zasad honorowych tutaj w rozdziale XVIII wyszczególnionych, tworzy wykroczenie przeciw honorowi. Wykroczenia te mogą być lżejsze i ciężkie, a dopuścić się ich mogą sekundanci, albo ich klienci.

Art. 310.

Do lekkich wykroczeń zaliczamy:
a) rozmowy i krzyki podczas pojedynku;
b) rozpoczęcie ataku przed komendą: „Bij!”;
c) niezaprzestanie ataku bezpośrednio po komendzie: „Stój!”.

ROZDZIAŁ XXI.

Pojedynek na pistolety.

Art. 318.

Obowiązują tutaj wszystkie w rozdziale XVI. i XVII. wymienione przepisy, o ile odnoszą się do pojedynku na pistolety.

Art. 319.

Pojedynek na pistolety można obostrzać stosownie do stopnia obrazy:
a) ilością wymienić się mających strzałów;
b) sposobem strzelania.

Art. 320.

Przy najcięższym pojedynku, opiewającym na zupełną niezdolność do pojedynku walczących — dozwolona jest najwyżej trzechkrotna wymiana strzałów. Bezskuteczna trzechkrotna wymiana strzałów, nawet przy pojedynkach „do zupełnej niezdolności”, nie pozwala na wymienienie choćby jednego, dalszego strzału.

Art. 321.

Z uwagi na sposób oddawania strzałów, znamy następujące rodzaje pojedynków:
l. pojedynek ze stanowiskiem stałym, z dowolnym porządkiem strzałów lub na komendę;
2. pojedynek z awansem;
3. z awansem wzdłuż linii równoległych.

ROZDZIAŁ XXII

Pojedynek ze stanowiskiem stałym.

Art. 344.

Pojedynek ten poleca na tym, że wymiana strzałów następuje ze stanowiska stałego, którego nie wolno przeciwnikom opuścić. Skutkiem tego obowiązkiem przeciwników przy tego rodzaju pojedynku jest nie ruszyć się z wyznaczonego miejsca. W razie gdyby jeden z przeciwników to uczynił, należy natychmiast pojedynek przerwać i spisać odnośny protokół.

Art. 345.

Znane są dwie odmiany pojedynku ze stanowiskiem stałym ze względu na porządek oddawania strzałów:
a) pojedynek ze stanowiskiem stałym na komendę;
b) z dowolnym porządkiem strzałów.

ROZDZIAŁ XXIII

Pojedynek z awansem.

Art. 353.

Przy pojedynku z awansem zasadniczą cechą tegoż jest t. zw. „awans”, czyli pewien ściśle oznaczony kierunek poruszenia się przeciwników i jego rozmiar.

Art. 354.

Sekundanci winni wybrać teren tego rodzaju, aby na przestrzeni od 39 do 24 m. zapewnić przeciwnikom możność zbliżenia się do siebie po 6 m. z każdej strony.

Art. 355.

Nie wolno przy pojedynku z awansem ustanawiać teren starcia mniejszy niż 24 m. długości, zaś rozmiar awansu większy nad 6 m. dla każdego przeciwnika.

ROZDZIAŁ XXIV

Pojedynek z awansem wzdłuż linii równoległych.

Art. 364.

Przy tej najniebezpieczniejszej odmianie pojedynku pistoletowego wykreślają sekundanci na miejscu starcia dwie linie równoległe, t. zw. linie awansu, przestrzegając następujących zasad:
a) długość linii ma wynosić 20 m.
b) odległość ich od siebie 12 m.

ROZDZIAŁ XXV

Pojedynki obostrzone i pojedynki amerykańskie.

Art. 372.

Pojedynkami obostrzonymi nazywamy starcia, przy których sekundanci w warunkach pojedynku postanawiają, by przeciwnicy po bezskutecznym użyciu jednej broni, ujęli za inną broń honorową.

Art. 373.

Sekundantom dozwalają postanowienia honorowe na spisanie warunków pojedynku obostrzonego, przy zachowaniu następujących prawideł:
a) obostrzenie pojedynku może nastąpić tylko przy ciężkim naruszeniu honoru jednego z przeciwników, tegoż żony, narzeczonej, matki, siostry lub czci familii, albo też przy zniewadze czynnej.
Spisywanie warunków obostrzonego pojedynku przy wszystkich innych obrazach pociąga za sobą niehonorowość spisujących warunki sekundantów;
b) obostrzyć pojedynek można tylko bronią honorową, przy zastosowaniu wszelkich w niniejszym kodeksie umieszczonych postanowień;
c) przeciwnicy mogą ująć za broń drugą tylko wówczas, jeżeli użycie broni pierwszej pozostało bez rezultatu, np. trzechkrotna, bezskuteczna wymiana strzałów, albo uniemożliwiło przeciwnikom lub jednemu z nich władanie bronią pierwszą przy zachowaniu zdolności do walki bronią drugą.

ROZDZIAŁ XXVI.

Po pojedynku.

Art. 382.

Z chwilą, kiedy sekundanci ewentualnie lekarze orzekają u jednego z walczących niezdolność do walki lub (zależnie od brzmienia warunków) pierwszą, drugą albo trzecią krew — kierownik starcia ogłasza pojedynek za ukończony i równocześnie stwierdza jego honorowy przebieg.

Art. 383.

Po ukończeniu pojedynku mogą sekundanci poczynić kroki, zmierzające do pojednania się przeciwników. Czynić to jednak mają dyskretnie i ostrożnie, aby przez odmówienie podania ręki, drugi przeciwnik nie został obrażony.

Art. 384.

Nikt nie ma obowiązku pojednania się z przeciwnikiem po pojedynku — jeżeli jednak pojednanie następuje, natenczas pierwszy podaje rękę przeciwnik nieuszkodzony w walce lub lżej ranny. Jeśli obaj przeciwnicy wyszli bez szwanku lub jednakowo ciężko zostali ranni, pierwszy ma podać rękę wyzwany.

ROZDZIAŁ XXVII.

Zasada pisemności.

Art. 391.

W przeciwieństwie do niemieckiego, polski zwyczaj honorowy tylko w pewnych ściśle oznaczonych wypadkach wymaga pisemnego ustalenia kwestii, z uwagi na honor jednego lub obu przeciwników.

Art. 392.

Każdy pisemny dokument sprawy honorowej musi zawierać dokładną datę wystawienia, przy czym czas musi być oznaczony co do godziny.

Ten obszerny zbiór zasad obowiązywał nieformalnie przez cały okres międzywojenny.

Bibliografia:

  • W. BOZIEWICZ, „POLSKI KODEKS HONOROWY.”

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.