Kołobrzeg 1652.

Przedstawiony w części pierwszej materiał, opisujący nie do końca zbadany proces dziejów Kaszub i Ka­szubów, w jakimś stopniu potwierdza i uzupełnia losy rodów kaszubskich, szczególnie tych, które w dziejach tego słowiańskiego plemienia odegrały znacz­niejszą rolę. Do nich należy ród Borków. Postaram się przybliżyć tylko fragmentaryczne losy tego rodu związanego z książętami Pomorza Zachodniego Gryfitami. Ale zanim przedstawię te dzieje, słów kilka o pocho­dzeniu tego nazwiska.

Kołobrzeg 1652.
Kołobrzeg 1652.

Zdaniem wielu naukowców dawne pomorskie na­zwisko Borek, a dzisiejsze kaszubskie Bork, wywodzi  się od imion dwuczłonowych. W księdze pamiątkowej prof. Henryka Borka z Opola, prof. E. Breza w artykule Pomorskie nazwiska od imion z członem Borzy-i Bor- podaje, że rdzeń w postaci -bór występuje w języku sta­rosłowiańskim, staropolskim w takich imionach, jak na przykład: Blizbor, Bolzbor, Bożebor, Chociebor Cieszybor Czabor, Czcibor, Dalebor, Pomścbor, Racibor, Wsźebor, Zlibor  i wielu innych. Podobne zjawisko wy­stępuje w języku czeskim, w którym odnajdziemy takie imiona, jak: Bolibor, Dabor, Danibor, Hostibor, Kambor, Lsibor, Prostibor, Rutbor, Ubor, Vratibor, i podobne.

Imiona dwuczłonowe ulegały  różnym skróceniom ,które występują w nazwiskach dawnych i współczesnych. Nazwisko Bork wywodzące się od imion z członem bor-, jest dość powszechnie stosowane nie tylko na Kaszubach i Pomorzu., ale również w całej Polsce, Czechach i w formie zniemczonej w północnych Niemczech.. Znane było w wiekach średnich w całym pasie nadbałtyckim od dolnej Wisły po Łabę i dalej na zachód od Odry spotyka się zniemczone odmiany tego nazwiska jak: Borke, Borek, Borku, Borken, Borkum i podobne. Również nazwisko Bork  było tam i jest rozpowszechnione. Na przykład w książce telefonicznej Hambuburga nazwisko to występuje 84 razy, a znacznie więcej jego odmiany  typu Borke , Borku, Borken itp. Podobne zjawisko odnotowuje E. Breza w przypadku pierwszego członu borzy- . Jak z powyższego wynika imiona dwuczłonowe  ulegały różnym skróceniom, które częściej bazowały częściej na członie pierwszym  iż na drugim.

Interesujące nas nazwisko osobowe występuje ró­wnież w nazwach miejscowości, przede wszystkim na obszarze nadbałtyckim. Oto kilka przykładów nazw miejscowości: Bork, Borek, Borków, Borkówko, Borkowo, Borkowo, Borkowice, Borczek, Borkowiny, Borkowizna i po­dobnych.

Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce podaje 136 osiedli o nazwie Bork lub Borek, 149 miejscowości o nazwie Borki, 20 Borkowo, 9 Borków, 7 Borkowice i po kilka nazw Borkówko, Borkówka, Borkowa, Borkowiny, Borkowizna. Nie tylko na terenie Ka­szub, Pomorza, Polski i innych państwach słowiańskich występują nazwy miejscowości z członem bór-. Równ­ież tereny współczesnych północnych Niemiec obfitują w nazwy geograficzne o interesującym nas członie. Od­nalazłem dwie miejscowości o nazwie Bork: jedną po­między Dortmundem a Munster, drugą pomiędzy Berli­nem a Schwerinem. Kilka miejscowości w pomocnych Niemczech ma nazwy dwuczłonowe, jak Alt Bork, Deutsch Bork i pisane łącznie, na przykład: Borkenwirthe, Borkheide, Borkwalde. Wcale do rzadkości nie należą na tym terenie takie nazwy, jak: Borke, Borken, Bor­ków, Borku, Borkum. Wyspa i miejscowość na archipelagu Wysp Fryzyjskich noszą nazwę Borkum.

Początki rodu Borków na Pomorzu sięgają, co naj­mniej XII wieku. Pod koniec tego stulecia do możnych Kołobrzegu zalicza się kasztelana o tym nazwisku. On, a później jego następca, wystąpił w roku 1286, po nie­porozumieniach z miejscowym biskupem, z inicjatywą utworzenia nowego miasta u bram biskupiego Kołobrzegu, ale ówczesne władze Kołobrzegu nie wyraziły na to zgody. Wobec tego kasztelan Bork i jego po­tomkowie powołali do życia nowe ośrodki miejskie: w 1271 roku (w innych źródłach 1282) w Łobezie nad rzeką Regą, w 1288 roku w Resku również nad Regą, w 1348 roku w Strzemielu niedaleko Borkowa, gdzie za­chował się dwór Borków z XVI wieku i w Węgorzewie oraz Dobrej. Na majątek rodowy Borków oprócz wymienionego  największego zespołu miast prywatnych na Pomorzu , położonego na południe od Kołobrzegu, składały się również klucze przyległych dóbr wiejskich. .Poddanymi Borków byli nie tylko mieszczanie i wieśniacy, ale również wasalne rycerstwo.

Borkowie to kaszubski ród możnowładców, jeden z nielicznych, które zdołały utrzymać swe znaczenie w okresie gdy panujący książęta pomorscy zaczęli sprowadzać rycerzy i duchownych niemieckich jako swych lenników, którzy zajmowali stopniowo na dworze książęcym i administracji wysokie stanowiska. .Pozycja Borków była tak silna, że choć odsunięci od wpływów na dworze przeprowadzili zakrojoną na dużą skale  wyżej wymienioną akcję osadniczą. Polityczna  pozycja  członków tego kaszubskiego rodu, zapewne jednego z najstarszych, opierała się na materialnych i społecznych  podstawach. Borkowie czuli się udzielnymi dynastami i nie uznawali praw książęcych do ich posiadłości. Jeszcze w XVI wieku odmawiali złożenia księciu hołdu lennego twierdząc, że „nie dzierżą posiadłości z nadań książęcych”.

W1295 roku Łobez, przy podziale Pomorza Zachod­niego pomiędzy synów Barmina l, znalazł się wraz z całą okolicą pod zwierzchnictwem książąt wołogoskich. Nie uszaupliło to jednak w niczym stanu posiadania oraz znaczenia Borków. Miasto Łobez, jako główny  ośrodek latyfundium omawianego rodu, zostało hojnie uposażone. Otrzymało od Borków prawo połowu ryb w rzece przebiegającej przez miasto, prawo łowieckie / oraz prawo wyrębu lasów na własne potrzeby. Miasto zdobyło się na wybudowanie murów obronnych, co świadczyło o jego zamożności.

Borkowie pieczętowali się własnym herbem. Przedstawiał on, jak już wyżej wspomniano, wilka z koroną na głowie stojącego na półkolistej podstawie. Później Łobez przejął herb założycieli miasta, modyfikując go głównie przez wprowadzenie kolorystyki. Czerwony wilk stojący na tylnych łapach osadzony został na żółtym tle, a półkolista podstawa otrzymała barwę zie­loną, zaś korona srebrną. Dumni ze swego herbu borkowie potrafili utrzymać swe kaszubskie pochodzenie w czasach, gdy zalew germański z zachodu i wschodu (Krzyżacy) ogarnął całe Pomorze.

Gryfita i zamek w Szczecinie
Gryfita i zamek w Szczecinie

Jakimi dalszymi czynami utrwalili się Borkowie na kartach historii Pomorza i Kaszub? W latach 1382 -1459, za panowania księcia Eryka l Pomorskiego, se­nior rodu Borków – Maciej, pełnił u dworu liczne funkcje dyplomatyczne. Bogusław X, książę Pomorzan i Kasz­ubów, panujący w latach 1 1474 – 1 532, wyruszył 13 grudnia 1496 roku ze Szczecina na pielgrzymkę do Rzymu i Ziemi Świętej. Do orszaku książęcego został powołany – Jan Bork (wg innych źródeł Chrystian). Na początku XV j wieku, kiedy Drawsko Pomorskie przeszło pod panowanie krzyżackie, w mieście powstała liczna grupa zwolenników połączenia tego miasta i tej części Pomorza z Polską, na czele, której stanął przedstawiciel najzamożniejszego tu rodu Borków – Macko. O znaczącej roli tego miasta zaświadcza jego herb z wizerunkiem orła białego w bramie z napisem w otoku, w którym odczytać można słowo – Borc. Przypuszcza się, że to właśnie stronnikom Jagiełły Borkom Drawsko Pomorskie zawdzięcza swój  wymowny herb. Polityczne związki przedstawicieli  rodu Borków z dworem książęcym trwały aż do wygaśnięcia dynastii Gryfitów w 1637roku. Zapewne okres od XIV do XVII weku, to czasy szczytowej świetności rodu.

To, że Borkowie byli jeszcze w XVI wieku  znaczącym rodem potwierdza fakt, że Sydonia Borkówna została damą dworu książąt pomorskich w Szczecinie , a to było zjawiskiem stosownym  do pozycji jej rodu.

Portret Sydonii Bork
Portret Sydonii Bork

Dotknęło ją jednak zło  owych czasów, powszechna wiara w czary i czarownice.  Na skutek tego zabobonu, tolerowanego sądy kościelne i świeckie, ginęły tysiące niewinnych kobiet. To zło słynącą z urody  Sydonię dotknęło ją  na skutek oszczerczych donosów , plotek i zazdrości. W 1620 roku  została oskarżona o czary i stracona .przez ścięcie  aktem łaski wobec jej rodu, a następnie spalona została na stosie. Choć byty to czasy powszechnego lęku  przed czarownicami, to jednak jej współcześni współczuli  dawnej damie dworu, opuszczonej w decydującym momencie nawet przez brata Urlyka,  z którym popadła w spory na tle podziału majątku rodowego.

Po rozdrobnieniu swych majątków Borkowie rozproszyli się  po Pomorzu i nie tylko. Wielu z nich znalazło się na terenach  obecnie zamieszkałych przez Kaszubów. O niektórych wspominają  zapiski w różnych archiwach. Pod koniec  XVI wieku w Kartoszynie mieszkał Paweł Bork aktywnie  działający na swoim terenie. W tym czasie  mieszkał w  Chwaszczynie dobroczyńca klasztoru żukowskiego Jerzy Bork.

Ksiądz Jan Gotfryd Bork urodził 1717 roku w Szotlandach pod Gdańskiem. Był uczniem jezuitów, a po świeceniach kapłańskich od 1741 był wikariuszem w Kościerzynie, następnie w Żukowie. W latach – 1751 -1772 pełnił funkcję proboszcza w Borzyszkowach.. Jako regionalista, historyk, literat i kolekcjoner napisał -monografię parafii borzyszkowskiej, dokonał opisów kościołów i klasztorów na Kaszubach. Napisał też dzieje Gochów i wiele innych niepublikowanych prac. Zmarł  26 stycznia 1772 roku.

Franciszek Bork urodził się 22 kwietnia 1888 roku w Ciechocinie koło Redy. Jako absolwent Państwowego Gimnazjum i Liceum im. lana III Sobieskiego w Wejherowie święcenia kapłańskie  uzyskał  29 marca 1914 roku. Był  wikariuszem w Papowie Toruńskim, Wudzynie, Barłożnie, Zblewie. W oku został proboszczem w Pawlęczynie. Za społeczną działalność odznaczony został Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Został zamordowany prawdopodobnie 11 listopada 1939 roku przez hitlerowców  w Lesie Piaśnickim.

Mieczysław Bork byt w latach dwudziestych  XX wieku dyrektorem Banku Ludowego w Nowym Mieście Lubawskim. Był też współzałożycielem spółki, która wydawała pismo .Drwęca ukazujące się  trzy razy tygodniowo z dodatkami: „Opiekun Młodzieży, „Nasz Przyjaciel”,  „ Rolnik|”.

Niektóre księgi metrykalne  kaszubskich parafii odnotowały osoby o interesującym nas nazwisku w różnych miejscowościach: 1642 r, – Pauli Bork w Żarnowcu, 1647 Elizabeth Borkowa -Sobieńczyce, 1734r. . –Augustyn Bork  Swarzewo, 1718 r. – Maria Borkowa -Rumia, 1720 r. Jacob Bork – Rumia, 1734 r.  – Augustino Bork – Strzelno, 1747  r. – Marianna Borkówna – Kościerzyna, 1751 r. –Zuzanna Borkowa – Kościerzyna,1768 r. – Godefridus Bork – Reda, 1798 r. – Joannis Bork- Tyłowo, 1822r. – Ewa Borkowa – Kielno, 1836r. – Eva Bork Kielno,  1875r- Michael Bork – Żukowo, 1894 r, – Rosalia Bork-Wejherowo itd.

W latach przed i po pierwszej wojnie światowej  pracował w Kościerzynie nauczyciel Bernard Wiktor Bork, pisarz i poeta.  Pierwszym powojennym wojewodą szczecińskim organizatorem życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego był  ppłk Leonard Borkowicz. Mamy też negatywne postacie  noszące omawiane nazwisko. Wymienić należy  chociażby generała Maxa Borka, szefa sztabu Okręgu Wojskowego GG, zajadłego wroga i kata Polaków. Na przykładzie jednego tylko nazwiska próbuję przedstawić losy  nie tylko rodów kaszubskich, ale fragmenty dziejów mojej małej Ojczyzny i odpowiedzieć bardzo ogólnikowo, skąd wywodzi się społeczność kaszubska, również moje  nazwisko. Niniejszy opracowanie traktuje  jako amatorski dokument samoświadomości historycznej. /-/

Bolesław Bork – Naji Goche 2006/2013 r.

8 KOMENTARZE

  1. moja matka tez miała nazwisko Bork i pochodzila ze Zbychowa jej ojcem był Konrad Borek

  2. Może było tak, że Śp. ks. Franciszek Bork 25 listopada 1939 r. w lesie kaliskim k. Kartuz został stracony?

  3. Wspomniany wyżej ppłk. Leonard Borkowicz nazywał się naprawdę Berkowicz więc umieszczanie go w powyższym tekście jest nieuzasadnione.

  4. Obecność wilka lub wilków w herbach Borków i Borkowiców najprawdopodobniej pochodzi od starosłowiańskiego słowa „borek” czyli wilk, nie ma natomiast związku ze współczesnym znaczeniem słowa „borek” czyli lasek.

  5. Czytając powyższe recenzje o rodzie-BORKÓW ,jestem dumny że z takiego się wywodzę!

  6. Moj Ojciec Waldemar Bork urodzony w 1923 roku w Chelmie Lubelskim z ojca Karola Bork i Marii Bork .Moze ktos zna historie tej galezi Borkow? Prosze o kontakt pawelbork48@gmail.com

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Proszę wpisać swój komentarz!
Proszę podać swoje imię tutaj

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.